Το ξακουστό συριανό λουκούμι, ενταγμένο πλέον στο Εθνικό Ευρετήριο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας, έχει διακόσια χρόνια ιστορίας, όσα και η Ερμούπολη, η όμορφη πρωτεύουσα της Σύρου που ιδρύθηκε το 1822. Μια ίδρυση που συμπίπτει με το προσφυγικό κύμα από Χιώτες, Κασιώτες και Ψαριανούς που έφτασαν στο νησί μαζί με τις γεύσεις του τοπικού τους πολιτισμού. Ιδιαίτερα όμως οι Χιώτες, ήταν εκείνοι που στην Σύρο κατάφεραν να μετατρέψουν τα δεινά του διωγμού τους, σε ένα γλυκό νέο ξεκίνημα.
Μεταφέροντας τη γνώση, την τεχνική και την εμπειρία τους στην τέχνη του λουκουμιού, εγκαθίδρυσαν στο νέο οικισμό του νησιού, στα παράλια κάτω από την Άνω Σύρο, τις πρώτες λουκουμοποιίες που με την πάροδο του χρόνου και τους μαθητευόμενους που μάθαιναν από τους μεγάλους μάστορες, έκαναν αυτή την γλυκιά μικρή τετράγωνη και ολόγιομη με γεύση απόλαυση, συνώνυμη του νησιού.
Η Ερμούπολη εξελίχθηκε σε σημαντικό βιομηχανικό, ναυτιλιακό και πολιτιστικό κέντρο της μικρής -τότε- Ελλάδας, κτισμένη σε στρατηγική θέση στο κέντρο του Αιγαίου ενώ η ευμάρεια γρήγορα την μετέτρεψε σε σημείο αναφοράς μαζί με τα νόστιμα λουκουμάκια της που αποτέλεσαν και ένα από τα πρώτα εξαγώγιμα προϊόντα της Ελλάδας, το οποίο προμηθεύονταν οι βασιλικές αυλές της Ευρώπης, ακόμη και η μακρινή Ιαπωνία. Για την παραγωγή του μάλιστα δημιουργήθηκε στο νησί ολόκληρο εργοστάσιο παραγωγής αμύλου.
Ενώ είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι με τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 και το δεύτερο κύμα προσφύγων, καταγράφονται μέχρι το 1945, 128 ζαχαροπλάστες που παράγουν μεταξύ άλλων χαλβαδόπιτες και λουκούμια, οι περισσότεροι, προσφυγικής καταγωγής.
Μαστίχα, περγαμόντο, τριαντάφυλλο, καρύδι με μέλι, φρούτα και ανθολέμονο… Τα λουκούμια πριν μετατραπούν στις αγαπημένες μας γεύσεις παρασκευάζονται από ζάχαρη και άμυλο μαζί με φυσικά αιθέρια έλαια, ενίοτε ξηρούς καρπούς αλλά πάντα με ένα για πολλούς κρυφό μυστικό συστατικό, τη βάση των συριανών λουκουμιών που τα κάνει να ξεχωρίζουν.
Ο λόγος για το υφάλμυρο νερό από τις πηγές του νησιού που χρησιμοποιείται στην παρασκευή του προσδίδοντας επιπλέον ποιότητα στη γεύση και στη σύσταση του από το λουκούμι που έφτασε στην Σύρο με τους Χιώτες που έμαθαν την τέχνη παρασκευής του λουκουμιού από την Κωνσταντινούπολη προσθέτοντας στη συνταγή την μυρωδάτη χιώτικη μαστίχα.
Σε κάθε περίπτωση, μιλάμε για τη γλυκιά μπουκιά που γίνεται ανάρπαστη ακόμα και σήμερα στην Κωνσταντινούπολη και που η ονομασία της προέρχεται από την τούρκικη λέξη lokum, που με τη σειρά της έχει τις ρίζες της στο αραβικό «rāḥat al-ḥulqūm» που σημαίνει: «αυτό που χαλαρώνει τον λαιμό».
Σήμερα, βρίσκουμε τα συριανά λουκούμια σε κάθε στιγμή της ζωής των ανθρώπων και του τόπου. Αυτά τα μικρά γευστικά τοπόσημα υπάρχουν σε πολλές γωνιές της Ερμούπολης καθώς και σε ντόπια εργαστήρια σε όλο το νησί.
Ενώ παραμένουν ιδιαίτερα γνωστές, οι ιστορικές λουκουμοποιίες Συκουτρή, Λειβαδάρα, Κορρέ, Κανακάρη, Δεναξά και Γεωργίου, που φτιάχνουν λουκουμάκια στα παραδοσιακά χάλκινα καζάνια, μην αφήνοντας τη γεύση της παράδοσης να χαθεί κάτω από την λουκουμόσκονη.