Οι πόλεις σφουγγάρια είναι σχεδιασμένες ώστε να απορροφούν, να συγκρατούν και να αναδιανέμουν τα όμβρια ύδατα, αποφεύγοντας τις πλημμύρες και την υπερφόρτωση του αποχετευτικού συστήματος. Χρησιμοποιούν φυσικές και τεχνολογικές λύσεις για να «απορροφήσουν» το νερό, μέσω πεζοδρομίων, πράσινων φυτεύσεων, τόσο επίγεια όσο και σε στέγες κτιρίων. Μέρος των πόλεων αυτών είναι και τα πάρκα βροχής. Πρόκειται για ειδικά διαμορφωμένους χώρους πρασίνου που βοηθούν στη διαχείριση του νερού της βροχής. Τα πάρκα αυτά περιλαμβάνουν φυτά που απορροφούν σταδιακά τα όμβρια ύδατα στο έδαφος αντί των αποχετεύσεων.
Γιατί συζητάμε κάτι τέτοιο για τις πόλεις μας;
Η κλιματική αλλαγή αλλάζει τα μοτίβα βροχοπτώσεων σε όλη την Ευρώπη, την ίδια στιγμή που η ξηρασία και ακραίοι καύσωνες πλήττουν έντονα ακόμα και τις βόρειες χώρες, λόγω της αστικοποίησης (μόνο το 5% του νερού της βροχής μπορεί να διεισδύσει σε μια πυκνή πόλη) και της έλλειψης χωρητικότητας στα παραδοσιακά συστήματα αποχέτευσης.
Επομένως, η προστασία των πόλεων περνά μέσα από την ανάπτυξη οικοσυστημάτων μέσα στα αστικά τοπία. Το ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσο είμαστε έτοιμοι να δώσουμε λίγο χώρο πίσω στη φύση;
Στο Μάλμε
Στις αρχές της νέας χιλιετίας η νότια Σουηδία, όπως και πολλές πόλεις στη δυτική και βόρεια Ευρώπη αντιμετώπισαν έντονες βροχοπτώσεις οι οποίες προκάλεσαν τεράστιες ζημιές στον πυκνό αστικό ιστό. Το γεγονός αυτό στάθηκε αφορμή για μία νέα προσέγγιση στο αστικό τοπίο στην περιοχή Augustenborg, όπου υπάρχουν περίπου 1.800 διαμερίσματα ιδιοκτησίας, κατά 97%, του δήμου. Ο δήμος προετοίμασε ένα μοναδικό σύστημα διαχείρισης όμβριων υδάτων και πράσινης υποδομής στην περιοχή, βασισμένο έντονα στη συμμετοχή των ίδιων των κατοίκων. Διαμορφώθηκαν κανάλια έκτασης 6 χιλιομέτρων, πράσινες στέγες, πάρκα βροχής και 11 λίμνες, για τη συλλογή και αποθήκευση των ομβρίων υδάτων. Σήμερα, τα κοινόχρηστα πάρκα της περιοχής λειτουργούν ως λεκάνη απορροής σε περιόδους έντονων βροχοπτώσεων, ενώ τα γκρίζα νερά που προέρχονται από τα πλυντήρια ρούχων κ.λπ. φιλτράρονται και καταλήγουν στις λίμνες των πάρκων.
Στη Βουδαπέστη
«Όταν ξεκινήσαμε το έργο το 2021, ουσιαστικά κανείς δεν ήξερε πώς να φτιάξει ένα πάρκο βροχής στην Ουγγαρία. Η ιστορική ξηρασία του 2022, επέτεινε την ανάγκη ορθολογικής, κι αν θέλετε, έξυπνης και πράσινης διαχείρισης των ομβρίων υδάτων στη Βουδαπέστη», λέει ο κ. Zoltán Rózsa, επικεφαλής του Green Office στο δήμο Hegyvidék, που ανήκει στη συνοικία 12 της Βουδαπέστης.
Ο δήμος Hegyvidék, όπου η απορροή των όμβριων υδάτων είναι συχνά κρίσιμη λόγω της λοφώδους τοπογραφίας του, ξεκίνησε με το έργο LIFE in Runoff˙ το πρώτο στην Ουγγαρία που αντιμετωπίζει συστηματικά την ιδέα της σπογγώδους πόλης, μαζί με τις περιοχές 7 και 18, οι οποίες διαθέτουν διαφορετικά χαρακτηριστικά (πυκνής δόμησης κέντρο και προάστια).
«Έμαθα πολλά για διάφορες τεχνικές συγκράτησης του νερού της βροχής και με έκπληξη κατάλαβα την κρίσιμη σημασία της συνεργασίας δημόσιων υπηρεσιών και κατοίκων για την εφαρμογή τέτοιων λύσεων που βασίζονται στη φύση», θα πει ο κ. Rózsa.
Δροσιά σε περιόδους καύσωνα
Στις πόλεις μας, τόσο οι έντονες βροχοπτώσεις όσο και οι ακραίοι καύσωνες εντείνονται και δυστυχώς θα συνεχίσουν να εντείνονται όλο και περισσότερο τα επόμενα χρόνια. Λόγω του πυκνού αστικού ιστού, η θερμοκρασία του αέρα στα κέντρα των μεγάλων πόλεων είναι γενικά 3-5 °C υψηλότερη σε σύγκριση με τις τιμές που καταγράφονται σε περιαστικά φυσικά περιβάλλοντα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, για παράδειγμα, στην περιοχή του κέντρου της Βουδαπέστης, η οποία είναι πολύ φτωχή σε χώρους πρασίνου, η διαφορά μπορεί να φτάσει από 8 έως 12 °C! Η ψύξη του αέρα μέσω της εξάτμισης (από βλάστηση ή υδάτινα σώματα) είναι ένας σημαντικός αστικός στόχος στο πλαίσιο της κλιματικής προσαρμογής.
Τα δέντρα είναι σημαντικοί «παίκτες» για τις σπογγώδεις πόλεις, καθώς ο θόλος τους μπορεί να απορροφήσει μεγάλο όγκο βρόχινου νερού, αλλά και συγκράτησης του εδάφους.
Ο ρόλος του Πράσινου Ταμείου
Η συζήτηση για τις πόλεις σφουγγάρια υπάρχει και στην Ελλάδα. Πρόσφατα ο Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Πράσινου Ταμείου κ. Ιωάννης Ανδρουλάκης αναφέρθηκε στην ανάγκη αλλαγής του αστικού τοπίου στις ελληνικές πόλεις και στην υιοθέτηση λύσεων όπως είναι τα πάρκα βροχής. Υπάρχουν χρηματοδοτικά εργαλεία για να στηρίξουν οικονομικά μία τέτοια προσπάθεια;
«Οι πόλεις αντιπροσωπεύουν το μέλλον της αστικής διαβίωσης, καθώς από το 2008 για πρώτη φορά ο αστικός πληθυσμός ξεπέρασε τον αγροτικό, μια μη αναστρέψιμη τάση σύμφωνα με τις μελέτες», θα μας πει ο κ. Ανδρουλάκης. «Είναι, λοιπόν, απαραίτητο να ληφθούν πρόσθετα μέτρα με επίκεντρο μια δικαιότερη, πιο πράσινη και χωρίς αποκλεισμούς κοινωνία, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα τη δίκαιη και ισότιμη κατανομή των οφελών».
Όπως μας αναφέρει ο κ. Ανδρουλάκης, το Πράσινο Ταμείο θεωρείται ένας από τους βασικούς χρηματοδοτικούς οργανισμούς στην Ελλάδα που παρέχει διοικητική, οικονομική, τεχνική και χρηματοδοτική υποστήριξη στις εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές μεταξύ άλλων και για την οικοδόμηση ανθεκτικών, χωρίς αποκλεισμούς και βιώσιμων αστικών οικοσυστημάτων.
«Στη φαρέτρα των εργαλείων του Πράσινου Ταμείου, τονίζει ο κ. Ιωάννης Ανδρουλάκης, που συμβάλλουν σε αυτόν τον στόχο εντάσσονται τα κάτωθι: Πρώτον, εργαλεία για το σχεδιασμό δράσεων, όπως η χρηματοδότηση των Κλιματικών Συμφώνων Ουδετερότητας στις πόλεις που συμμετέχουν στην Αποστολή ‘100 Κλιματικά Ουδέτερες και Έξυπνες Πόλεις έως το 2030’ και η χρηματοδότηση Δημοτικών Σχεδίων Μείωσης Εκπομπών. Δεύτερον, εργαλεία για την εφαρμογή λύσεων που ενισχύουν την κλιματική ανθεκτικότητα των πόλεων, όπως το Πρόγραμμα ‘Περιβαλλοντικό Ισοζύγιο’, με έργα για την απόδοση στο κοινό του ελεύθερου δημόσιου χώρου, διευθέτησης ρεμάτων, ενίσχυσης της φύτευσης, αποκατάστασης και επανάχρησης δημόσιων κτιρίων χαρακτηρισμένων ως διατηρητέα ή μνημεία, καθώς και έργα πυροπροστασίας των οικισμών που βρίσκονται κοντά σε περιαστικά δάση που χρηματοδοτούνται μέσω του Προγράμματος των ‘Δασών’. Τρίτον, εργαλεία για την ευαισθητοποίηση, διάχυση καλών πρακτικών, κατάρτιση και αύξηση της γνώσης. Εργαλεία μας εδώ αποτελούν οι δράσεις που αναλαμβάνουμε στο στρατηγικό έργο LIFE-IP AdaptInGR και τα Παρατηρητήρια Κλιματικής Αλλαγής των Περιφερειών, ενώ πρόσφατα δημοσιεύτηκε και η πρόσκληση των ‘Καινοτόμων Δράσεων με τους Πολίτες’. Σημαντικό κριτήριο για τα μελλοντικά προγράμματα που σχεδιάζουμε είναι η πρόκριση φυσικών λύσεων για την αστική αναζωογόνηση, όπως η χρηματοδότηση της δημιουργίας πάρκων βροχής που απορροφούν την απορροή, φιλτράρουν τους ρύπους και μειώνουν τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να εργαστούμε από κοινού προκειμένου οι αστικές περιοχές να αποτελούν όχι μόνο κινητήριους μοχλούς ανάπτυξης, αλλά και φάρους βιωσιμότητας, ανθεκτικότητας και ευημερίας για όλους, συμβάλλοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο στην επίτευξη του Στόχου 11 της Ατζέντας 2030 του ΟΗΕ για τις βιώσιμες πόλεις και κοινότητες».