Οι οργανισμοί που μεγαλούργησαν τον 20ό αιώνα στηρίχτηκαν σε μια μορφή ηγεσίας που μοιάζει σχεδόν αρχιτεκτονική: σταθερά θεμέλια, σαφής κατεύθυνση, ηγετικές μορφές με καθαρές απαντήσεις.
Η μεταβιομηχανική εποχή γιόρτασε το μοντέλο του ηγέτη οραματιστή. Του ηγέτη που μπορεί να δει το αόρατο, το άπιαστο και εν γένει εκείνο που είναι «μπροστά» ενώ ταυτόχρονα δύναται να οδηγεί και να καθοδηγεί, ακόμα κι όταν η διαδρομή μοιάζει αδιανόητη για τους πολλούς.
Σήμερα, αυτό το μοντέλο δεν είναι απλώς ανεπαρκές, αλλά υπό συνθήκες και επικίνδυνο. Διότι τα δεδομένα είναι διαφορετικά. Εντελώς διαφορετικά. Ψηφιακή επιτάχυνση άνευ προηγουμένου, εργασία που έχει πάρει διαστάσεις υπαρξιακού ερωτήματος και ταυτόχρονα πολλαπλότητα ταυτοτήτων στους χώρους εργασίας, ψυχολογική ανασφάλεια και μια ολοένα αυξανόμενη ηθική πίεση από την καλπάζουσα τεχνητή νοημοσύνη. Που συγκλίνουν όλα αυτά σε σχέση με την ηγεσία; Στο ότι η ηγεσία δεν είναι πια μια τέχνη κατεύθυνσης και καθοδήγησης αλλά μια τέχνη συντονισμού.
Με αυτά κατά νου, ακολουθούν έξι προσεγγίσεις για τη νέα μορφή ηγεσίας.
Προσέγγιση #1: Ξεχάστε το στυλ. Καταλάβετε το πλαίσιο
Η ηγεσία δεν είναι πια θέμα “στυλ”. Δεν λειτουργεί με εγχειρίδια, σταθερούς ρόλους και προκαθορισμένα χαρακτηριστικά. Διότι σε ένα περιβάλλον που αλλάζει ταχύτερα απ’ όσο μπορείς να το ερμηνεύσεις, το σταθερό στυλ αποτελεί αδυναμία.
Τι χρειάζεται αντ’ αυτού; Adaptive communication. Το οποίο δεν είναι “πώς μιλάς” αλλά “ποιος είσαι όταν τα πράγματα αλλάζουν”. Είναι το να παραβιάζεις τους χρυσούς κανόνες του παρελθόντος και αντί “να φέρεσαι στους άλλους όπως θέλεις να σου φέρονται”, να “φέρεσαι στους άλλους όπως εκείνοι έχουν ανάγκη να τους φέρεσαι”.
Αυτό για τη σύγχρονη ηγεσία δε σημαίνει επιρροή αλλά ενσυναίσθηση, ευελιξία και επίγνωση.
Προσέγγιση #2: Αν αντέχεις την αβεβαιότητα ξεχωρίζεις
Ο σημερινός ηγέτης καλείται να ισορροπήσει αντιφατικές απαιτήσεις: σταθερότητα και προσαρμογή, κατεύθυνση και αμφισβήτηση, ενότητα και διαφοροποίηση. Η ικανότητα να σκέφτεται με φαινομενικά αντίθετους τρόπους δεν είναι πολυτέλεια αλλά κρίσιμη δεξιότητα.
Ο ικανός ηγέτης σήμερα δεν ξεχωρίζει επειδή λύνει όλα τα προβλήματα, αλλά επειδή μπορεί να κρατά ανοιχτά τα ερωτήματα χωρίς να παραλύει και να βιάζεται να τα κλείσει.
Η Shimul Melwani από το Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνα, σημειώνει ότι ηγεσία σήμερα σημαίνει αντοχή στην αμφισημία. Και έχει δίκιο. Ο ηγέτης οφείλει να μπορεί να δει διαφορετικές οπτικές — και να τις ενσωματώνει στον τρόπο που σχεδιάζει, αποφασίζει και ηγείται.
Αυτό, όμως, προϋποθέτει απαραίτητα το να αποδεχτείς ειλικρινά πως η δική σου οπτική είναι, αναγκαστικά, περιορισμένη.
Προσέγγιση #3: Η εξουσία θολώνει την οπτική. Η ενσυναίσθηση την επαναφέρει
Οι έρευνες είναι σαφείς: Η ανέλιξη σε ρόλους εξουσίας, μειώνει την ικανότητά σου να βλέπεις τις προοπτικές των άλλων (Galinsky et al., 2006). Για τον ηγέτη του σήμερα η ενσυναίσθηση δεν αποτελεί soft skill αλλά ένα στρατηγικό πλεονέκτημα.
Η συνειδητή εξάσκηση στο να βλέπεις τον κόσμο από τα μάτια των άλλων, είναι δείγμα ηγετικής ωριμότητας. Και αυτό μπορεί να γίνει μέσα από συζητήσεις, feedback αλλά και ανάγνωση λογοτεχνίας. Ποια ήταν η τελευταία φορά που διαβάσατε Ντοστογιέφσκι;
Το να αναγνωρίζεις τα τυφλά του σημεία είναι για το σημερινό ηγέτη πιο σημαντικό από το να επιβεβαιώνει τις απόψεις του.
Προσέγγιση #4: Ηγεσία σημαίνει να επιτρέπεις το ερώτημα «γιατί;»
Ο ηγέτης που ρωτά «γιατί το κάνουμε έτσι;» δεν προκαλεί χάος αλλά καλλιεργεί σκέψη. Η συνειδητή, στρατηγική αποσταθεροποίηση, δεν είναι απειλή. Είναι μέσο ανανέωσης.
Κάθε ομάδα κρύβει μια σειρά από παρατηρήσεις που δεν ειπώθηκαν ποτέ, γιατί κανείς δεν έκανε τον κόπο να ρωτήσει ή γιατί δεν επιτρεπόταν να το κάνει.
Και το πρόβλημα δεν είναι ότι ο ηγέτης που καλλιεργεί κουλτούρα ελεύθερης σκέψης, δεν δύναται να εμπνεύσει ο ίδιος, αλλά τό ότι αν δεν το κάνει, δε δημιουργεί χώρο για να σκεφτούν όλοι. Και αυτό θα γίνει πολύ σοβαρό πρόβλημα πολύ σύντομα.
Προσέγγιση #5: Ανάπαυση για τον κουρασμένο ηγέτη
Πολλοί – πάρα πολλοί – ηγέτες σηκώνουν το βάρος της σταθερότητας για τους άλλους, ενώ δεν έχουν ποτέ χώρο να φανούν εύθραυστοι οι ίδιοι. Ο ηγέτης δεν αποκάμει ποτέ, δε λαχανιάζει ποτέ, δεν ξεκουράζεται ποτέ. Η εποχή όμως απαιτεί αλλαγή προτύπου διότι η αυτογνωσία και η ανθεκτικότητά της, δεν είναι μόνο θέμα well-being. Είναι και πράξη ευθύνης.
Ο ηγέτης χρειάζεται να αναγνωρίζει πότε η κούρασή του τον κάνει λιγότερο αποδοτικό και προστατευτικό τόσο για τον εαυτό του όσο και για τους άλλους. Ο οδηγός που αρνείται ότι νυστάζει δε βάζει σε κίνδυνο μόνο τον εαυτό του αλλά όλους τους επιβάτες του οχήματος που οδηγεί.
Η αναζήτηση feedback, η στοχευμένη αυτοπαρατήρηση, και η συνειδητή έκθεση σε διαφορετικές απόψεις δεν είναι ευαισθησία και αδυναμία. Είναι πρακτικές υγιούς εξουσίας.
Προσέγγιση #6: Η ηγεσία ως παρουσία
Σήμερα, δε χρειαζόμαστε ηγέτες performers. Χρειαζόμαστε ηγέτες που να αντέχουν το άγνωστο. Που κινούνται με συνείδηση, παρουσία και επίγνωση. Η πιο επικίνδυνη ψευδαίσθηση σήμερα είναι η σταθερότητα. Η πιο επείγουσα δεξιότητα είναι η επίγνωση του πώς αλλάζουμε μέσα στις αλλαγές.
Αν θέλουμε να παραμείνουμε μέσα στα πράγματα — όχι μόνο ως επαγγελματίες, αλλά και ως άνθρωποι που ηγούνται — ίσως χρειάζεται να κατέβουμε για λίγο από το βάθρο της βεβαιότητας και να μπορέσουμε να σταθούμε μέσα στην αβεβαιότητα των ερωτήσεων.
Διότι τελικά, και πολύ απλά ειπωμένο, αν η ηγεσία σου δε σε αλλάζει, δεν είναι πλέον ηγεσία.
Εις το επανιδείν.