Όμως όσοι έχουν περάσει από το προσωπικό τους υπαρξιακό αποστακτήριο, έμαθαν ότι υπάρχει κι ένας τρίτος, πιο σιωπηλός παράγοντας: Οι πεποιθήσεις που δεν ξέρουμε ότι έχουμε. Οι μισοσχηματισμένες ή καλοσχηματισμένες βεβαιότητες που τρέχουν στο φόντο της ζωής μας και φτιάχτηκαν κάποτε για να μας προστατεύσουν, αλλά συνέχισαν να κυβερνούν τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο, πολύ μετά την λήξη της χρησιμότητάς τους.
Η γνωστή ρήση το αποτυπώνει με ιδανικό τρόπο. “Δεν είμαστε φυλακισμένοι από ό,τι ξέρουμε, αλλά από ό,τι θεωρούμε ότι δεν γίνεται να είναι διαφορετικό.” Αυτός είναι ο πυρήνας και η ισχύς των αόρατων πεποιθήσεων. Δεν τις επιλέγουμε. Ζούμε μέσα τους.
Ο τρόπος που ένας ηγέτης σκέφτεται για τον εαυτό του διαμορφώνει τον τρόπο που ο οργανισμός του οποίου ηγείται, σκέφτεται για τις ίδιες του τις δυνατότητες. Αν θέλει κανείς να δει την κουλτούρα ενός οργανισμού, αρκεί να εξετάσει τις πεποιθήσεις που οι ηγέτες του δεν αμφισβητούν.
Όταν το σύμπτωμα μιλά για το σύστημα
Ως executive coach και trainer, έχω δει το ίδιο μοτίβο να επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά: πριν από κάθε διορθωτική κίνηση, πριν από κάθε αναδιοργάνωση, εμφανίζεται ένα σύμπτωμα. Οι άνθρωποι καθυστερούν, αποφεύγουν, αντιστέκονται, αναλαμβάνουν υπερβολικά ή παραιτούνται πρόωρα. Κάτω από κάθε σύμπτωμα υπάρχει μια κρυμμένη πεποίθηση. Και κάτω από αυτήν την πεποίθηση υπάρχει μια παλαιά στρατηγική προστασίας.
Ο ηγέτης που δυσκολεύεται να αποφασίσει δεν είναι αδύναμος. Συχνά είναι κάποιος που έμαθε από μικρός ότι το λάθος δεν επιτρέπεται. Ο ηγέτης που δεν εμπιστεύεται την ομάδα του δεν είναι ελεγκτικός, κάποτε έμαθε ότι η αυτονομία πληρώνεται με απώλεια. Ο ηγέτης που σπεύδει να “αποδείξει” τον εαυτό του σε κάθε συνάντηση δεν είναι νάρκισσος, κουβαλά έναν παλιό φόβο ότι χωρίς αξία δεν μπορεί να ανήκει σε μία ομάδα.
Οι πεποιθήσεις δεν είναι αδυναμίες. Είναι τραύματα που μεταμορφώθηκαν σε στρατηγικές. Και όσο λειτουργούν στα υπόγεια της συνείδησης, δεν εξελίσσουν τον ηγέτη, τον περιορίζουν.
Βήμα Πρώτο: Δες την Πεποίθηση πριν από Εκείνη
Οι περισσότεροι μπορούμε να αναγνωρίσουμε τις κρυφές μας πεποιθήσεις όχι από σημάδια επιτυχίας, αλλά από μικρές ανισορροπίες:
- μια επιμονή που γίνεται άμυνα,
- μια κόπωση που δεν έχει προφανή εξήγηση,
- μια απόφαση που τραβάει περισσότερο από όσο χρειάζεται,
- μια αποστασιοποίηση από τον ρόλο που κάποτε λειτουργούσε ως πηγή ενέργειας.
Η αλήθεια είναι – όπως πάντα – απλή: Κάθε φορά που η εξωτερική πραγματικότητα δεν συμβαδίζει με την εσωτερική αφήγηση, κάτι μέσα μας μπλοκάρει. Η πρώτη πράξη ηγεσίας δεν είναι να διορθώσεις κάτι έξω. Είναι να ονοματίσεις και να βάλεις μία ταμπέλα σε κάτι μέσα.
- “Τι φοβάμαι ότι θα συμβεί αν κάνω λάθος;”
- “Τι φοβάμαι ότι θα φανεί αν πω «δεν ξέρω»;”
- ¨Τι προσπαθώ να αποφύγω όταν παίρνω τα πάντα πάνω μου;”
- “Ποιον παλιό μου εαυτό υπερασπίζομαι;”
Ο Yalom γράφει ότι “το θάρρος δεν είναι η απουσία φόβου, αλλά η προθυμία να μην κρυφτείς από όσα φοβάσαι”. Αυτό ισχύει απόλυτα και στην ηγεσία. Η αυθεντική εξέλιξη ξεκινά όταν σταματάμε να επιδιορθώνουμε την πραγματικότητα και αρχίζουμε να διαβάζουμε τον εαυτό μας.
Βήμα Δεύτερο: Δες από τι Προσπαθεί να σε Προστατεύσει η Πεποίθηση
Οι παλιές πεποιθήσεις έχουν μια περίεργη σοφία. Κάποτε λειτούργησαν. Κάποτε όντως μας προστάτεψαν από την ντροπή, την απόρριψη, την αβεβαιότητα.
Ένας ηγέτης που επιμένει να έχει πάντα δίκιο δεν είναι απαραίτητα αλαζόνας. Είναι πιθανόν κάποιος που διαμόρφωσε την αξία του μέσα από την ορθότητα. Ένας ηγέτης που δεν λέει ποτέ “όχι” δεν είναι αδύναμος, αλλά πιθανόν κάποιος που έμαθε ότι η ασφάλεια εξαρτάται από την αποδοχή. Ένας ηγέτης που δεν μπορεί να αφήσει την ομάδα να αναλάβει δεν είναι απαραίτητα ελεγκτικός, αλλά κάποιος που έμαθε ότι αν δεν κρατήσει εκείνος τα κομμάτια, όλα θα διαλυθούν.
Η λύση εδώ δεν είναι να πολεμήσει ο ηγέτης την περιοριστική πεποίθηση που κάποτε τον υποστήριξε, αλλά να την τιμήσει ως μία στρατηγική που κάποτε τον έσωσε. Τότε την ξεπερνά. Αναγνωρίζοντας και όχι παλεύοντας.
Βήμα Τρίτο: Η Αντικατάσταση της Βεβαιότητας με Κάτι Αληθινό
Η αλλαγή δεν έρχεται με προσπάθεια, έρχεται με νόημα. Δεν αρκεί να πούμε “θα σταματήσω να το κάνω αυτό”. Οι πεποιθήσεις δεν λύνονται με αντι-πεποιθήσεις. Λύνονται με νέες αφηγήσεις που μπορούν να υποστηρίξουν έναν μεγαλύτερο εαυτό, μία νέα ιστορία την οποία θέλει να βιώσει ο ηγέτης.
- Αντί για “πρέπει να είμαι αλάνθαστος” → “δεσμεύομαι στην ειλικρίνεια, όχι στην τελειότητα”.
- Αντί για “αν δεν το κάνω εγώ, δεν θα γίνει” → “καθοδηγώ, δεν αντικαθιστώ”.
- Αντί για “δεν ανήκω εδώ” → “ανήκω εκεί όπου μπορώ να συμβάλω”.
Η αλλαγή του πιστεύω είναι μόνο η αρχή. Η καθημερινή ενσωμάτωσή του είναι η πράξη. Κάθε φορά που ο ηγέτης επιλέγει νέο τρόπο, ενισχύεται ο νέος εαυτός. Κάθε φορά που επιλέγει τον παλιό, επιστρέφει στο οικείο αλλά περιοριστικό πια μονοπάτι.
Η Συλλογική Διάσταση: Όταν οι Προσωπικές Πεποιθήσεις Γίνονται Πολιτισμός
Ένας οργανισμός δεν μπλοκάρει ποτέ από μόνος του. Μπλοκάρει όταν η συλλογική του ηγεσία μοιράζεται τις ίδιες αόρατες βεβαιότητες:
- “Έτσι πάντα γινόταν εδώ.”
- “Η αποτυχία δεν επιτρέπεται.”
- “Η ταχύτητα είναι πιο σημαντική από την ειλικρίνεια.”
- “Η σιωπή σημαίνει συμφωνία.”
Όπως γράφει ο Bob Anderson, καμία οργανωσιακή αλλαγή δεν μπορεί να συμβεί πριν αλλάξει η συνείδηση της ηγεσίας. Οι κρυφές πεποιθήσεις της κορυφής γίνονται οι αόρατοι κανόνες της βάσης.
Η δουλειά, λοιπόν, δεν είναι μόνο προσωπική. Είναι συστημική. Όταν ένας ηγέτης αλλάζει, η ομάδα αλλάζει. Όταν μια ομάδα αλλάζει, η κουλτούρα μετακινείται. Και όταν η κουλτούρα μετακινείται, τα αποτελέσματα δεν καθυστερούν, αλλά αναπόφευκτα ακολουθούν.
Κλείνοντας: Το Σημείο που Ωριμάζει η Ηγεσία
Στον πυρήνα όλων αυτών βρίσκεται μια απλή υπαρξιακή αλήθεια: Δεν είμαστε μπλοκαρισμένοι από τον κόσμο. Είμαστε μπλοκαρισμένοι από την παλιά εκδοχή του εαυτού μας. Όσο την κουβαλάμε ασυνείδητα, θα επαναλαμβάνουμε τα ίδια μοτίβα. Όταν τη δούμε με καθαρότητα, η ηγεσία δεν γίνεται απλώς πιο αποτελεσματική, γίνεται και πιο ελεύθερη.
Και ίσως αυτό να είναι το πραγματικό σημάδι ωριμότητας: όχι η ικανότητα να ηγείσαι πολλών, αλλά η ικανότητα να μην καθοδηγείσαι πλέον από όσα σου χρειάστηκαν όταν ήσουν μικρότερος και με έναν τρόπο λιγότερος.